Odpowiedzialność solidarna a mechanizm podzielonej płatności (split payment)

Stronami większości transakcji sprzedaży jest kupujący i sprzedający. Zarówno jedna jak i druga strona ponosi pewne ryzyko gospodarcze związane z nieprawidłowościami występującymi przy jej zawarciu. Dodatkowo nabywca może ponieść odpowiedzialność za nierozliczony podatek VAT przez sprzedawcę, jeżeli zakup będzie dotyczyć określonych ustawą produktów. Na czym więc polega odpowiedzialność solidarna? Jak się uchronić przed jej skutkami?

Odpowiedzialność solidarna

Słowo odpowiedzialność solidarna kojarzy się podatnikom najczęściej przy okazji funkcjonowania mechanizmu podzielonej płatności. Jednak działanie odpowiedzialności solidarnej obserwuje się już od wielu lat przy okazji niektórych czynności regulowanych kodeksem cywilnym, ale także niedawną nowością a mianowicie, gdy podatnik nabywca zapłaci za transakcję na kwotę 15.000 zł brutto i powyżej na konto sprzedawcy, niewidniejące na białej liście.

Oddziaływanie odpowiedzialności solidarnej przy różnego rodzaju transakcjach lub czynnościach (tylko dla tych gdzie obowiązuje) polega na poniesieniu negatywnych skutków przez obie strony transakcji lub czynności z tytułu niezgodnego z prawem jej przeprowadzenia w zakresie określonym ustawą.

Odpowiedzialność solidarna wywołuje, zatem wymóg poniesienia (wspólnej) odpowiedzialności przez wszystkie strony czynności lub transakcji. Dojdzie do tego jednak wtedy, gdy zajdą określone prawem przesłanki a nie tylko nieprawidłowe wykonanie czynności lub transakcji.

Mechanizm podzielonej płatności

Mechanizm podzielonej płatności polega na tym, iż zapłata całości lub części faktury przez nabywcę odbywa się za pomocą działania jednego procesu (komunikatu) złożonego z dwóch etapów:

• zapłata całej lub częściowej kwoty netto z faktury dokonuje się na rachunek firmowy sprzedawcy,
• zapłata całej lub częściowej kwoty VAT dokonuje się na rachunek VAT sprzedawcy.

Dla przypomnienia zastosowanie mechanizmu podzielonej płatności polega na tym, iż:

• sprzedawca wystawia fakturę z tytułu sprzedaży towarów lub usług na kwotę powyżej 15.000 zł brutto z załącznika nr 15 do ustawy z dnia 11.03.2004 o podatku od towarów i usług zwanej dalej ustawą o VAT z adnotacją „mechanizm podzielonej płatności” i przekazuje ją nabywcy,
• podatnik nabywca, który otrzymał powyższą fakturę ma obowiązek dokonać jej zapłaty w części lub w całości w polskich złotych z zastosowaniem komunikatu split payment.

Warto krótko przypomnieć tutaj najistotniejsze kwestię a mianowicie, iż mechanizm podzielonej płatności dotyczy sytuacji, w której sprzedawca jest czynnym podatnikiem VAT, ale nabywca:

• jest czynnym podatnikiem VAT albo
• jest podatnikiem zwolnionym z VAT (podmiotowo lub przedmiotowo).

Kolejną bardzo ważną sprawą jest to, iż nabywca ma obowiązek zapłacić za pomocą mechanizmu podzielonej płatności nawet w poniższych okolicznościach:

• faktura na kwotę powyżej 15.000 zł brutto dokumentującą zakup towarów lub usług z załącznika nr 15 do ustawy o VAT i jednocześnie
• nie posiada żadnej adnotacji „mechanizm podzielonej płatności”, choć zapis ten powinien na niej widnieć.

W takim wypadku nabywca musi niestety badać otrzymywane faktury kątem występowania na niej towarów z załącznika nr 15 do ustawy o VAT. Powinien także pamiętać, że jeżeli faktura opiewa na kwotę wyższą niż 15.000 zł brutto i zawiera towary lub usługi z załącznika nr 15 do ustawy o VAT:

• na pełną kwotę faktury, wówczas nabywca całość opłaca z zastosowaniem mechanizmu split payment,
• na część kwoty faktury, wówczas nabywca ma obowiązek zapłacić tę część
  z zastosowaniem mechanizmu split payment a resztę bez mechanizmu, ale może także całość zapłacić z zastosowaniem mechanizmu split payment.

Tak, więc przy spełnieniu powyższych warunków nabywca reguluje otrzymaną fakturę
z zastosowaniem komunikatu split payment.

Nasuwa się jednak od razu pytanie, w jaki zatem sposób strony transakcji sprzedaży, w której obowiązkowo musi zostać zastosowany split payment mogą być pociągnięci do odpowiedzialności solidarnej?

Których towarów i usług dotyczy poniesienie przez strony transakcji odpowiedzialności solidarnej

W pierwszej kolejności wyjaśniania oddziaływania odpowiedzialności solidarnej przy transakcji sprzedaży, która winna być uregulowana mechanizmem split payment należałoby wziąć pod uwagę, jakich towarów lub usług dokładnie dotyczy poniesienie tej odpowiedzialności przez obie strony transakcji.

W omawianej sytuacji dotyczy wyłącznie zakupu towarów lub usług z załącznika nr 15 do ustawy o VAT. Jedna uwaga – odpowiedzialność solidarna nabywcy wraz z sprzedawcą dotyczy wyłącznie transakcji towarami znajdującymi się w wykazie – załączniku nr 15 do ustawy o VAT. Zatem nabywca kupując usługi zawarte w załączniku nr 15 do ustawy o VAT nie odpowie solidarnie ze sprzedawcą za jego nierozliczony VAT.

Odpowiedzialność solidarna nabywcy wraz ze sprzedawcą

Podatnik prowadzący działalność gospodarczą będący kupującym, który nabył towar
z załącznika nr 15 do ustawy o VAT może ponieść odpowiedzialność solidarną (całym swoim majątkiem) wraz ze sprzedawcą za jego nierozliczony VAT wynikający z tej transakcji.

Odpowiedzialność solidarna nabywcy będzie dotyczyć nierozliczonej kwoty VAT z faktury nabycia przypadającej na daną transakcję zakupu.

Z kolei sprzedawca także będzie odpowiadał solidarnie za kwotę podatku VAT z wystawionej faktury sprzedaży przypadającej na daną transakcję.

Powstaje pytanie, kiedy?

Nabywca towarów z załącznika nr 15 do ustawy o VAT odpowie solidarnie ze sprzedawcą za zaległości w podatku VAT sprzedawcy dotyczące danej transakcji, jeżeli:

• sprzedawca nie rozliczy podatku VAT wynikającego z danej transakcji (nie wykaże
  w rejestrach VAT oraz nie ureguluje go),
• w momencie sprzedaży nabywca domyślał się lub wiedział, iż sprzedawca na pewno nie zapłaci podatku VAT wynikającego z danej transakcji sprzedaży,
• okoliczności i warunki towarzyszące danej transakcji różniły się od typowych, w jakich zawierane są standardowe (rynkowe) transakcje sprzedaży towarów (np. duża różnica w cenie).

Kiedy nabywca nie poniesie odpowiedzialności solidarnej

Istnieją jednak przypadki, w których nabywca będzie mógł uchronić się od poniesienia odpowiedzialności solidarnej wraz ze sprzedawcą za jego zaległości w podatku VAT. Są to okoliczności, w których:

• zapłata za zakupione towary z załącznika nr 15 do ustawy o VAT odbyła się za pomocą mechanizmu podzielonej płatności,
• zakup towarów z załącznika nr 15 do ustawy o VAT jest potwierdzony fakturą, gdzie jej kwota ogółem opiewała na nie więcej niż 15.000 zł brutto,
• podatnik nabywca udowodni, iż nietypowe warunki transakcji nie były przyczyną nie uregulowania podatku VAT wynikającego z danej transakcji,
• powstała zaległość w podatku VAT wynikająca z danej transakcji nie jest skutkiem uczestnictwa sprzedawcy w nierzetelnym rozliczaniu podatku VAT,
• transakcja zakupu benzyny silnikowej, oleju napędowego, gazu przeznaczonego do napędu silników spalinowych opodatkowanych akcyzą odbywa się wyłącznie na stacjach paliw lub stacjach gazu płynnego, do standardowych zbiorników pojazdów używanych przez podatników nabywających te towary, do napędu tych pojazdów,
• transakcja sprzedaży benzyny silnikowej, oleju napędowego, gazu przeznaczonego do napędu silników spalinowych opodatkowanych akcyzą realizowana jest przez dostawcę sprzedającego gaz przewodowy za pośrednictwem własnych sieci przesyłowych lub dystrybucyjnych.